AFED JASHARI
– Gjatë shekujve të fundit, ne kemi humbur në mënyrë të pakthyeshme pjesën më të madhe të trashëgimisë kulturore. Ne kemi qenë dhe po dëshmojmë ende shkatërrimin dhe degradimin e thesareve të pazëvendësueshëm për shkak të katastrofave natyrore, luftërave, varfërisë ekstreme, industrializimit dhe ndotjes.
Si trashëgimi kulturore janë pasuritë materiale dhe jomateriale të cilat, si shprehje apo dëshmi për krijimtarinë njerëzore në të kaluarën dhe të tashmen ose si vepra të përbashkëta të njeriut dhe natyrës, për shkak të arkeologjisë, etnologjisë, historisë, artit, arkitekturës, urbanizmit, ambientit, vlerat e tjera shkencore ose kulturore, pasuritë, përmbajtjet ose funksionet, kanë rëndësi kulturore dhe historike, dhe për hir të mbrojtjes dhe përdorimit të tyre, ato janë nën regjimin ligjor. Ndërsa trashëgimia kulturore, e cila nuk përfshihet në kategorinë e trashëgimisë kulturore me rëndësi të veçantë, si një vlerë e qëndrueshme, përfaqëson një trashëgimi të rëndësishme kulturore. Trashëgimia kulturore është ajo që trashëgojmë nga gjeneratat e kaluara, të tilla si ndërtesa, monumente, libra ose vepra arti. Por mund të jetë edhe kultura, tradita ose gjuha shpirtërore.
Ligji i tanishëm për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore
Sipas ligjit të tanishëm për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore të Republikës së Maqedonisë Veriore, është ndarja themelore e trashëgimisë kulturore. Sipas pronave të saj, trashëgimia kulturore mund të jetë: e paluajtshme, e luajtshme dhe jomateriale . Ligji për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore gjithashtu përcakton kategoritë e veçanta të pasurisë së mbrojtur. Kështu, kategoria e parë e pasurisë së mbrojtur përbëhet nga pasuritë nën mbrojtje të përkohshme. Kjo nënkupton që të gjitha pasuritë e paluajtshme dhe të luajtshme për të cilat konsiderohet se janë një trashëgimi kulturore dhe mbrojtja e të cilave është vendosur sipas ligjit, kanë statusin e pasurisë së mbrojtura përkohësisht.
Pasuritë e mbrojtura të përkohshme:
1. Zbulimet arkeologjike si: – lëvizësit, derisa t’i dorëzohen institucionit publik kompetent për mbrojtje; – paluajtshmëria, deri në marrjen e një vendimi brenda kuptimit të nenit 39 të këtij ligji;
2. Pasuritë e luajtshme të blera nga institucioni publik kompetent për mbrojtje, derisa ato të jenë të regjistruara në librin e inventarit dhe
3. Pasuritë për të cilat është iniciuar një procedurë për themelimin e mbrojtjes, deri në miratimin e aktit mbrojtës.
4. Pasuritë e paluajtshme në fushën e mbulimit të një plani hapësinor dhe urbanistik të parashikuar për mbrojtje në përputhje me bazën e mbrojtjes dhe konservimit, deri në nxjerrjen e aktit mbrojtës
Mbrojtja e këtij lloji të trashëgimisë kulturore kryhet në bazë të një akti mbrojtje, në fakt bazuar në Vendimin për mbrojtje të përkohshme. Një vendim për mbrojtje të përkohshme është miratuar për mallrat për të cilat supozohet se ato përfaqësojnë një trashëgimi kulturore, si më poshtë:
1. Për pasuri të paluajtshme, pavarësisht nga lloji i tyre dhe
2. Për lëvizësit e mbajtur nga mbajtësit, domethënë ata janë të vendosur jashtë institucioneve publike përgjegjëse për atë lloj të pasurive.
Opinioni i mbajtësit i dorëzohet propozimit të aktit për shpalljen e sendeve të paluajtshme dhe të luajtshme. Kur subjekti i shpalljes është vërtetë i mirë me propozim të institucionit publik kompetent për mbrojtje, akti i mbrojtjes duhet të dorëzohet për një mendim deri te organi i administratës shtetërore përgjegjës për aranzhimin hapësinor, organi i administratës shtetërore përgjegjës për çështjet e mjedisit, natyrës dhe planifikimit hapësinor dhe njësia e vetëqeverisjes lokale në territorin e së cilës ndodhet një gjë e tillë
Për të gjitha kategoritë e trashëgimisë kulturore, përfshirë pasuritë nën mbrojtje të përkohshme zbatohet zbatimi i dispozitës për ndalimin e dëmit, shkatërrimit, përvetësimit, fshehjes, evazionit dhe uzurpimit, si dhe ndalimin e rikuperimit, represionit, sulmit dhe përdorimit të trashëgimisë kulturore për qëllime ushtarake.
Për trashëgiminë kulturore nën mbrojtje të përkohshme, administrata mban një regjistër shtesë. Regjistrimi dhe fshirja në Regjistrim bëhet në bazë të aktit për mbrojtje, përkatësisht ndryshimit ose ndërprerjes së mbrojtjes, aktit për shpalljen e trashëgimisë kulturore në rrezik dhe aktit për regjistrim. Ministri i Kulturës përcakton përmbajtjen, mënyrën e mbajtjes, mbajtjes, përdorimit të të dhënave dhe çështjeve të tjera që lidhen me Regjistrin.
Sipas Regjistrit aktual, 48 objekte të trashëgimisë kulturore të paluajtshme kanë statusin e pasurive nën mbrojtje të përkohshme. Prej tyre, 22 u shpallën prona të përkohshme ex lege.(fuqi të ligjit)
Vendimi për vendosjen e Drejtorisë për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore, një organ në kuadër të Ministrisë së Kulturës, në bazë të propozimit të institucionit publik kompetent për mbrojtje. Periudha e kohëzgjatjes së mbrojtjes së përkohshme nuk mund të jetë më shumë se gjashtë muaj për pasuritë e luajtshme, dmth dy vjet vendin arkeologjik dhe një vit për pronë tjetër të paluajtshme, nga data e vendimit.
Vendimi për mbrojtjen e përkohshme do të përfundojë pas skadimit të afatit të caktuar ose nga data e miratimit të aktit shpalljen e mirë.
Vendimi për të shpallur trashëgimisë kulturore të një rëndësie të madhe të miratuar për trashëgiminë kulturore për mallrat e përkohshme për të cilat një vendim në mbrojtje të përkohshme për mallrat e pambrojtura të cilat janë të prezumohet si trashëgimi kulturore
Vendimi merret nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë Veriore me propozim të Administratës dhe mendimit të Këshillit Kombëtar për Trashëgimi Kulturore.
Për të monitoruar, realizuar dhe promovuar mbrojtjen dhe përdorimin e trashëgimisë kulturore, Këshilli Kombëtar për Trashëgiminë Kulturore është themeluar si një trup këshillues dhe koordinues i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë Veriore.
Këshilli Kombëtar përbëhet nga një president dhe 11 anëtarë, të emëruar dhe të shkarkuar nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë Veriore.
Ministri i Kulturës është Kryetar i Këshillit Kombëtar. Anëtarët e Këshillit Kombëtar emërohen nga individë të shquar në fushën e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore. Një anëtar i Këshillit Kombëtar mund të emërohet një person me titull shkencor në lidhje me mbrojtjen e trashëgimisë kulturore ose një personi me titull profesional zgjedhës në fushën e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore. Gjatë emërimit të Këshillit Kombëtar, duhet të merret parasysh përfaqësimi i duhur dhe i barabartë i komuniteteve në Republikën e Maqedonisë Veriore. Anëtarët e Këshillit Kombëtar emërohen për një periudhë katërvjeçare dhe mund të riemërohen përsëri.
Cilat janë përgjegjësitë e Këshillit Kombëtar për Trashëgimi Kulturore? Sipas ligjit, Këshilli Kombëtar:
1. Shqyrtimi i çështjeve të përgjithshme që kanë të bëjnë me mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe jep mendime dhe rekomandime për promovimin e mbrojtjes;
2. Japin një opinion mbi strategjinë kombëtare për mbrojtjen dhe përdorimin e trashëgimisë kulturore;
3. Diskutimi i çështjeve të diskutuara lidhur me mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe jep një opinion për zgjidhjen e tyre;
4. Të propozojë një plan veprimi kombëtar për parandalimin e krimit kundër trashëgimisë kulturore dhe të koordinojë zbatimin e tij;
5. Me kërkesë të Administratës, jep mendim për dhënien e lejeve për eksportin e trashëgimisë kulturore jashtë vendit dhe të lëshojë një certifikatë për eksport artikuj që kanë statusin e mallrave të mbrojtura sipas dispozitave të këtij ligji;
6. Jep një opinion mbi propozimet për shpalljen e zonave arkeologjike të rezervuara dhe trashëgiminë kulturore me rëndësi të veçantë;
7.Jep mendim për zhvendosjen, braktisjen dhe prishjen e trashëgimisë kulturore të paluajtshme me rëndësi të veçantë;
8. Jep një opinion mbi përdorimin e trashëgimisë kulturore të paluajtshme në pronësi shtetërore me anë të koncesionit;
9. Koordinon punën në lidhje me zbatimin e traktateve ndërkombëtare të ratifikuara për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe jep mendim për raportet kombëtare që Republika e Maqedonisë të paraqitura të organizatave ndërkombëtare qeveritare;
10. Ofron udhëzime / rekomandime për përgatitjen e projekteve / programeve për infermierinë e trashëgimisë kulturore jomateriale;
11. Miraton rregulloren e punës për punën e tij dhe
12. Kryen veprimtari të tjera që i janë caktuar ligjit me ligj dhe me rregullore të tjera.
Këshilli Kombëtar paraqet një raport mbi punën e tij së paku një herë në vit për Qeverinë e Republikës së Maqedonisë Veriore. Ai gjithashtu mund të krijojë borde speciale këshillimore për trashëgiminë kulturore të paluajtshme, të luajtshme dhe jomateriale.
Gjatë shekujve të fundit, ne kemi humbur në mënyrë të pakthyeshme pjesën më të madhe të trashëgimisë sonë. Ne kemi qenë dhe po dëshmojmë ende shkatërrimin dhe degradimin e thesareve të pazëvendësueshëm për shkak të katastrofave natyrore, luftërave, varfërisë ekstreme, industrializimit dhe ndotjes. Arsyet e tjera janë injoranca, indiferenca, neglizhenca dhe inferioriteti.
E ardhmja e trashëgimisë sonë do të varet shumë nga angazhimi dhe aktivitetet e gjeneratës së sotme të të rinjve, të cilët së shpejti do të jenë udhëheqësit e rinj dhe do të marrin vendime.
Komunikimi dhe mësimi një metaforë ilustruese e trashëgimisë dhe arsyet pse ajo duhet të jetë një e mirë planetare e përgjithshme, e cila duhet të respektohet, ruhet dhe mbrohet, shprehet nga antropologu i njohur Thomas H. Trashëgimia e Ericksonit, thotë ai, “… është si një gumë koralesh. Shkurrorja e koraleve krijohet me shumë lloje të koraleve, por vetëm shtresa e sipërme është e gjallë. Pas disa vitesh këto kafshë vdesin dhe një shtresë e re e kafshëve të gjalla është hedhur mbi ta. Me çdo shtresë të re, kurriz ndryshon pak … ajo bëhet më e lartë, pak më e madhe. Çdo kafshë e vetme duket të lëvizë lirisht, por në fakt është e natyrshme e mbërthyer në gjeneratën e mëparshme. Në thellësitë e detit, të vendosur mbi njëra-tjetrën, mijëra breza të kafshëve të koraleve janë krijues dhe (në të njëjtën kohë) pjesë përbërëse të të njëjtës kreshtë. Nëse një nga kashtë është shkatërruar, të gjithë kreshtë është thyer. Thjesht, bota jonë, ajo gumë koralore. Ata ndërtuan mijëra breza para nesh – mendimet e tyre, veprat e tyre, arritjet e tyre. Është pjesë e nesh – pjesë e asaj që ne jemi … identiteti dhe trashëgimia jonë. ”
