Shkruan:
Takimi i së hënës i organizuar nga BE-ja mes presidentit serb Aleksandar Vuçiq dhe kryeministrit të Kosovës Albin Kurti përfundoi pa nënshkrimin e një marrëveshjeje “normalizimi”. Kjo renditet si një dështim, veçanërisht pas muajsh pritshmërish të ndërtuara.
Por le të hedhim një vështrim më të afërt, bazuar në kriteret që përshkrova të dielën: përmirësimi i marrëdhënieve shtet me shtet, reciprociteti dhe angazhimi ndërkombëtar.
Vlerësimi i marrëveshjes së panënshkruar
Përmirësimi i marrëdhënieve shtet-shtet: Nenet 1-2 vlerësohen lart në këtë kategori, pasi do të kërkonin njohjen e sovranitetit, barazisë, pavarësisë, integritetit territorial, simboleve dhe dokumenteve të njëri-tjetrit. Neni 3 do të zbatonte gjithashtu dispozitat e Kartës së OKB-së për përdorimin dhe kërcënimin e forcës, të cilat zbatohen për shtetet sovrane.
Së bashku ato shpien në njohje reciproke si shtete sovrane dhe të pavarura në të gjitha, përveç emrit. Kjo është njohja virtuale.
Reciprociteti: Neni 4 parashikon që asnjëra palë nuk mund të veprojë në emër të tjetrës ose të përfaqësojë tjetrën ndërkombëtarisht. Kjo normë është e lartë në kategorinë e reciprocitetit. Ai gjithashtu parashikon që Serbia nuk do të bllokojë anëtarësimin e Kosovës në “asnjë” organizatë ndërkombëtare, e cila mesa duket përfshin Kombet e Bashkuara. Kjo nuk është reciproke, por nuk ka pse të jetë, pasi Kosova nuk është përpjekur të bllokojë anëtarësimin e Serbisë. Në Nenin 5 zbatohet “mosbllokimi” i ndërsjellë në mënyrë specifike për BE-në. Neni 6 kërkon që të dyja palët të vazhdojnë dialogun me qëllimin e një “marrëveshjeje ligjërisht të detyrueshme për normalizimin gjithëpërfshirës të marrëdhënieve të tyre”. Kjo nuk do të thotë njohje reciproke. Por është afër, sidomos kur lexohet në lidhje me nenin 8 për shkëmbimin e misioneve të përhershme diplomatike.
Angazhimi ndërkombëtar: Neni 9 premton financime dhe investime ndërkombëtare. Neni 10 parashikon një komitet zbatues të kryesuar nga BE-ja. Neni 11 parashikon një udhërrëfyes zbatimi që do të negociohet në seancat e ardhshme të dialogut. Nuk përmendet njohja nga asnjë prej pesë mosnjohësve të BE-së. As nuk ka ndonjë angazhim specifik financiar.
Jo keq do të thosha: ndoshta një 8 nga 10, nëse palët do ta kishin nënshkruar. Është për të ardhur keq që Vuçiq nuk ishte i gatshëm.
Fërkimi.
Neni 7 është fërkimi. E citoj të plotë:
Të dyja palët angazhohen të krijojnë marrëveshje dhe garanci specifike, në përputhje me instrumentet përkatëse të Këshillit të Evropës dhe duke u mbështetur në përvojat ekzistuese evropiane, për të siguruar një nivel të duhur të vetëmenaxhimit për komunitetin serb në Kosovë dhe aftësinë për ofrimin e shërbimeve në fusha specifike, duke përfshirë mundësinë e mbështetjes financiare nga Serbia dhe një kanal të drejtpërdrejtë komunikimi për komunitetin serb me Qeverinë e Kosovës.
Palët do të zyrtarizojnë statusin e Kishës Ortodokse Serbe në Kosovë dhe do të ofrojnë nivel të fortë mbrojtjeje për objektet e trashëgimisë fetare dhe kulturore serbe, në përputhje me modelet ekzistuese evropiane.
Këto janë dispozita joreciproke që synojnë të kënaqin popullatën serbe të Kosovës, pa ndonjë marrëveshje të krahasueshme brenda Serbisë. Paragrafi i parë zëvendëson dispozitat në marrëveshjen e Brukselit të vitit 2015 për Asociacionin e Komunave me shumicë serbe (ASM). Në vend të supozimit të asaj forme institucionale, ai përshkruan funksionet që dëshiron Beogradi nga një Asociacion i tillë: “vetëmenaxhimi” për komunitetin serb, “ofrimi i shërbimeve” i financuar pjesërisht nga Serbia dhe një “kanal i drejtpërdrejtë komunikimi” me qeverinë e Kosovës.
Ky është një hap i madh në drejtimin e duhur. Ka shumë mënyra, përveç një Asociacioni që mund të përbëjë kërcënim për sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës për të përmbushur këto objektiva funksionale.
Paragrafi i dytë kërkon një ligj për statusin e Kishës Ortodokse Serbe, i cili do të jetë i diskutueshëm për shkak të çështjeve pronësore, por në fund i realizueshëm.
Kurti po, Vuçiq jo, BE-ja shkon përpara, SHBA-ja duhet ta rivlerësojë.
Kryeministri Kurti tha se është i gatshëm ta nënshkruajë këtë marrëveshje. Ai e shpien dialogun në një drejtim të mirë: drejt njohjes, drejt reciprocitetit, larg ASM-së dhe drejt një angazhimi ndërkombëtar më të drejtë. Presidenti Vuçiq refuzoi të nënshkruajë. Kjo e vendos majmunin në kurrizin e tij. Ajo tregon gjithashtu joefektivitetin e shumë stimujve që i janë dhënë në fillim për ta detyruar atë të nënshkruajë.
BE-ja vendosi të ecë përpara në dialog gjithsesi në bazë të marrëveshjes së panënshkruar. Kjo është më e mira që mund të bënin. Hapi tjetër do të jetë plani i zbatimit.
Nuk do të jetë e lehtë që Vuçiq të heqë dorë nga ASM-ja ose të vazhdojë me ndonjë nga dispozitat e tjera që lëvizin në drejtimin e Kurtit. Por zyrtarët e Kosovës kanë një mundësi që ta zhvendosin momentin e këtyre bisedimeve në bazë të kësaj marrëveshjeje të panënshkruar. Ndërkohë, amerikanët dhe evropianët duhet të pranojnë se strategjia e tyre e zbutjes ndaj Vuçiqit ka dështuar. Largoni karrotat dhe nxirrni shkopinjtë.
