Shkruan: Halim Hyda
Dobësimi i shoqërisë dhe indvidit si pasojë e elitave politike të gabuara dhe të pa kritikuara
nga askush në shoqëri, ka ndikuar në paaftësimin e shtetit për ta rregulluar dhe drejtuar
–shoqërinë, institucionet dhe vetë sjelljen e individit në shoqëri.
Zhvillimi i shoqërisë në dekadat e mëhershme kishte përjetuar ndryshime globale, deri në
arritjen e transformimit në sistemin ekonomik dhe politik. Në këtë dinamikë zhvillimi, një
rol të pazëvendësueshëm ka luajtur edhe rinia, e cila nuk ishte vetëm gjurmë e së tashmes,
por ardhmëria dhe perspektiva e vendit, dhe për këtë shkak disponimi dhe sjellja e tyre dhe
zgjedhja e tyre morale janë katalizatorë për definimin e përgjithshëm moral, politik dhe
klimën socio-poltike të shoqërisë dhe vendit.
Por, në vetë proçesin zhvillimor të një shoqërie ndodhë edhe deformimi i segmenteve të
caktuara të saj, siç është edhe delikuenca e adoleshentëve, më të cilën, çuditërisht, më
shumë merren organizatat joqeveritare se vetë institucionet e shtetit. Madje në vendet
tjera, përveç se te ne, ky problem bëhet objekt shqyrtimi i lëndëve dhe programeve
mësimore, si dhe i hulumtimeve të autorëve të ndryshëm nga shkencat shoqërore dhe
humanitare.
Në këtë drejtim, është relevante analiza e filozofisë dhe aksiologjisë në sferën e organizimit
të shtetit, shoqërisë dhe familjes si dhe vlerave familjare, që e zbulon bazën e
marrëdhënieve familjare, që i jep themel shkencor bazuar në parashikimet e tendencave
të pergjithshme dhe modelet e ndërveprimit të familjes me strukturat e tjera shoqërore, e
në veçanti me gjendjen dhe funksionimin si dhe me zhvillimin e familjes në kontekstin
socio-kulturor.
Familja dhe vlerat familjare janë elemente bazë të kulturës së një populli, e cila duhet të
përcillet në shoqëri dhe më pas në organizimin politik në drejtim të elitës së shtetit. Pjesa
më e madhe e vlerave familjare zhvillohet kryesisht në fushën e marrëdhënieve familjare
dhe rrethit ku zhvillohet individi.
Studimi i vlerave në shoqëri dhe familje, ka të bëjë me vlerësimin specifik dhe vlerësimin
orientues, ndërkohë që familja mund të llogaritet si vlerë universale gjenerike, mbi bazën e
bashkësive të përbashkëta njerëzore të lidhura me marrëdhëniet në mes të martesës-
prindërit-lidhjet farefisnore.
Në anën tjetër, vlerat familjare, si preferenca socio-kulurore të njerëzve në fusha të
ndryshme të martesës dhe familjes (në fushën e sjelljeve para-martesore dhe zgjedhja e
partnerit për martesë, lidhja farefisnore,sfera e martesës dhe marrëdhënieve familjare
dhe rolet familjare.), të cilat kanë mundësi t’i plotësojnë kërkesat e anëtarëve të familjes,
janë në lidhshmëri të ngushtë nga vlerat orientuese të vetë familjes.
Kjo qasje na mundëson të bëjmë analizën e vlerave familjare, domethënien e saj, vlerat dhe
ndryshimet të cilat paraqiten në evolucionin e shtetit dhe të shoqërisë.
Shoqëria, familja, marrëdhëniet familjare dhe martesore, analiza e lidhjes dhe
marrëdhënieve familjare në lidhje me marrëdhëniet korporative dhe juridike, mendimi
social dhe filozofik, në antologji dhe aksiologji, dhe në kontekst historik dhe kulturor, janë
të lidhura dhe të pa ndara me filozofinë e dashurisë.
Gjithashtu qasje me rëndësi në studimin e shoqërisë, familjes dhe vlerave familjare-
shoqërore është edhe ndarja në faza e zhvillimit historik të familjes dhe martesës.
Faza e pare – prej antikës deri në gjysmën e shekullit XIX, dhe faza e dytë – gjysma e
shekullit XIX deri në shekullin XX, dhe faza e tretë – hulumtimet gjatë shekullit XX deri më
sot.
Në fazën e parë, përfaqësuesit e Athinës bëjnë përpjëkjen e parë për të përcaktuar familjen
dhe vlerat familjare në shoqëri. Në konceptet e Sokratit, Platonit dhe Aristotelit, pothuajse
shteti tërësisht vëhet në shërbim të familjes dhe kjo në bazë të ligjeve të miratura.
Ky koncept paraqet përpjekje për të mbajtur dhe ruajtur vlerat dhe traditat tek polisi, të
cilat më pas distribohen në jetën familjare dhe private të qytetarit.
Koncepti filozofik i marrëdhënieve familjare është në harmoni me jetën reale: familja në
kohët e lashta ka kuptimin ekonomik, me strukturë ekonomike. Thelbi i kuptimit të
martesës është trashigimia dhe pasuria e babait, familja llogaritej si element i shtetit dhe si
formë e parë e komunikimit e cila nevojitet për t’i plotësuar kërkesat ditore.
Në renesansë, shumica e martesave ishin të lidhura me të holla brenda klasës. Kulti i
kalorësve te zonjat e bukura që është karakteristikë e Rilindjes, nga njëra anë, paraqet
shenjë për të protestuar ndaj martesës i pranuar vetëm në bazë të obligimeve të
partnerëve, dhe në anën tjetër, “filloi forma më e lartë e dashurisë me mashtrim”.
Megjithatë, në këtë epokë fillon të shfaqet ndarja e vlerave personale dhe familjare nga
tradita e vlerave korporative. Ky model bëhet gjithnjë e më shumë i pranueshëm, si model
kulturor i familjes.
Me kalimin e kohës dhe në kohën më të re, në periudhën e individualizimit, vie deri në një
afërsi të ngushtë mes martesës dhe familjes, deri në një “progresivitet” në qëndrimin e
prindërve ndaj fëmijëve, kurse lidhja martesore fillon të bëhet bashkim i dy personave, të
cilët dashurohen dhe respektohen njëri me tjetrin. Edhe përkundër faktit se martesa është
e rregulluar si transakcion komercial, forca dhe qëndrueshmëria e kësaj kontrate varet nga
më shum faktor, të tillë siç janë prirjet personale apo atraktiviteti dhe ngushëllimi. Faktor
vendimtar për martesë janë: dashuria romantike dhe zgjedhja e lirë e partnerit. Me këtë
qasje, koncepti për martesë dhe i dashurisë janë kontradiktor njëri me tjetrin, por mund të
thuhet se në filozofinë tradicionale të shekullit XIX (Kanti, Hegeli, Kjerkegor, Shopenhaueri,
Niçe etj), filloi me të madhe në mënyrë fundamentale: se sa janë kompatibile dashuria
romantike dhe familja, dashurija dhe martesa.
Me rëndësi të vaçantë është të theksohet se filozofët martesën dhe familjen i identifikojnë,
ato përdoren si një term, kjo vie si rezultat i asaj se marrëdhëniet jashtë martesore janë
gjykuar rreptësishtë. Martesa dhe familja ishin bashkuar në një. Monogamija është kuptuar
si një kusht i përhershëm dhe i përjetshëm në zhvillimin dhe ngritjen e shtetit përmes
formulës së ngritjes familjes si dhe nivelit të standardit jetsor të të rinjë.