Një projekt jashtëzakonisht interesant dhe i dobishëm është përgatitur nga historiani dhe biznesmeni turk Tufan Kaya. Ai krijoi një platformë të veçantë në internet – maphub.net, në të cilën është paraqitur struktura e popullsisë në Perandorinë Osmane.
Harta interaktive paraqet në mënyrë të qartë dhe të lehtë situatën e popullsisë në Ballkan në kohën e regjistrimeve, me të dhënat e vizatuara mbi kufijtë aktualë gjeografikë të vendeve që kanë qenë nën sundimin osman.
Të dhënat në këtë hartë interaktive janë përpunuar mbi bazën e regjistrimeve të ndryshme të popullsisë në Perandorinë Osmane, ndër të cilat më të rëndësishmet janë regjistrimet e viteve 1881/82–1883 dhe 1914. Këto regjistrime janë objekt studimi i historianit të njohur turk, prof. Kemal Karpat, në librin e tij Popullsia Osmane 1830–1914. Të dhënat e këtij studiuesi të shquar turk i konfirmojnë dhe i mbështesin të dhënat e hartës interaktive të studiuesit të ri Tufan Kaya. Në këtë mënyrë përcaktohet qartë përbërja etnike e popullsisë në fund të shekullit XIX dhe fillim të shekullit XX në territoret e shteteve ballkanike të sotme.
Regjistrimi i viteve 1881/82–1883 është i pari që, përveç përkatësisë fetare, ka marrë parasysh edhe përbërjen etnike të popullsisë në Perandorinë Osmane dhe numrin e grupeve kryesore etnike – myslimanët (turq, çerkezë, shqiptarë, boshnjakë, pomakë), grekë, armenë, bullgarë, hebrenj. Në studim janë përfshirë edhe katolikët, sirianët, romët dhe të huajt. Gjithashtu merret parasysh edhe gjinia e popullsisë së regjistruar – burra dhe gra.
Ky regjistrim është interesant edhe për një arsye tjetër – ai është i pari pas Kongresit të Berlinit të vitit 1878, si rezultat i të cilit u përcaktuan territoret e sotme të Turqisë, Republikës së Maqedonisë së Veriut, pjesëve të Bullgarisë, Greqisë, Shqipërisë dhe Serbisë Perëndimore.
Si pasojë e lëvizjeve kombëtare që filluan midis popujve të krishterë në Ballkan, në pjesë të caktuara të territorit të Perandorisë Osmane nisën përleshje të armatosura ndërmjet bullgarëve, grekëve dhe serbëve, si dhe ndërmjet tyre dhe shtetit osman.
Rajoni i Maqedonisë, një pjesë e të cilit sot ndodhet në kuadër të Republikës së Maqedonisë së Veriut, u bë arena e betejave më të ashpra në fund të shekullit XIX dhe fillim të shekullit XX.
Sipas hulumtimit të prof. Karpat, 2/3 e popullsisë së krishterë në Maqedoni i përkisnin Kishës Ortodokse Bullgare. Deri në gjysmën e dytë të shekullit XIX, bullgarët perceptoheshin nga autoritetet osmane si pjesë e komunitetit ortodoks dhe jo si një element i veçantë etnik. Megjithatë, sipas prof. Karpat, bullgarët gjithmonë kanë qenë një komb etnik më vete. Sipas tij, pas mbylljes së Patriarkanës së Ohrit në vitin 1767, e cila konsiderohej simbol i identitetit bullgar, bullgarët iu nënshtruan një procesi të “greqizimit” përmes shkollave dhe kishave greke, me ndihmën e madhe të Patriarkanës së Kostandinopojës në Stamboll. Lëvizja për një kishë kombëtare bullgare, e cila filloi në vitin 1850 me lejen e sulltanit, përfundoi në vitin 1870 me krijimin e Egzarkatit Bullgar (kisha bullgare).
Për shkak të interesave të ndryshme kombëtare dhe politike, mosmarrëveshjet për përbërjen etnike të popullsisë në rajonin e Maqedonisë ishin shkaktar i shumë konflikteve dhe tensioneve ndërmjet bullgarëve, grekëve dhe serbëve, që filluan ende gjatë kohës së Perandorisë Osmane dhe vazhduan gjatë Luftërave Ballkanike 1912–1913, si dhe në Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore.
Siç thekson prof. Karpat, statistikat zyrtare osmane të regjistrimeve janë një nga burimet më të mira për të përcaktuar përbërjen etnike të kësaj popullsie. Sipas regjistrimit të viteve 1881/82–1883, myslimanët përbënin mbi 13 milionë banorë. Numri i bullgarëve që ndodheshin ende nën sundimin osman ishte 962.288. Ata ishin të përqendruar kryesisht në vilajetet e Edrenesë, Selanikut, Manastirit dhe Kosovës. Sipas hulumtimit, numri i grekëve që jetonin në Perandorinë Osmane në atë kohë ishte 2.332.191 dhe ata ishin të shpërndarë në të gjithë perandorinë, por kryesisht në Edrene, Selanik, Manastir, Trabzon, Janinë, Stamboll dhe ishujt e Egjeut. Armenët numëroheshin 1.076.908 dhe jetonin kryesisht në Ankara, Stamboll, Trabzon, Van dhe Bitlis.
Të dhënat nga harta interaktive e Tufan Kaya-s pasqyrojnë qartë statistikat zyrtare osmane dhe përfundimet e prof. Karpat. Në këtë mënyrë, ky studiues i ri kontribuon shumë në një përvetësim të lehtë dhe të shpejtë të statistikave nga regjistrat zyrtarë osmanë.
Marrë nga: kentimsisli.com.tr
