Normalizimi Kosovë-Serbi: Pikat janë shumë lart

Shkruan: Chris Dolan

Të shtunën e 18 marsit, kryeministri i Kosovës, Albin Kurti dhe presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq zunë të takohen në Ohër të Maqedonisë së Veriut për një raund tjetër dialogu lidhur me normalizimin e marrëdhënieve. Ky ishte vazhdimi i një serie bisedimesh të lehtësuara nga Bashkimi Evropian dhe të mbështetura nga Shtetet e Bashkuara.

Në Ohër, Kosova dhe Serbia u pajtuan për zbatimin e planit prej njëmbëdhjetë pikave të udhëhequr nga BE, por që pak detaje dolën mbi formulimin specifik. Qëllimi i dialogut të udhëhequr nga BE-ja, i nisur në vitin 2011, është që të arrihet një marrëveshje ligjore obligative midis dy vendeve, një arritje që mund të ndihmojë në stabilizimin e Ballkanit Perëndimor.

Konflikti dhe Përparimi

Kosova dhe Serbia kanë një histori të gjatë dhe komplekse të tensionit që ka çuar në dekada konflikte. Operacioni i Forcave Aleate të udhëhequra nga SHBA dhe ndërhyrja e NATO-s në vitin 1999 i dhanë fund luftërave në ish-Jugosllavi dhe i dhanë fund agresionit serb. Më pas, në vitin 2008, Kosova shpalli pavarësinë e saj.

Në Marrëveshjen e Brukselit të vitit 2013, Kosova dhe Serbia hapën dyert për normalizimin e marrëdhënieve diplomatike dhe bashkëpunimit ekonomik. Kjo ndërtoi një kornizë për integrimin e Kosovës brenda institucioneve euroatlantike, si Partneriteti për Paqe, NATO dhe Bashkimi Evropian, si dhe anëtarësimi në Kombet e Bashkuara. Kjo përfshinte edhe njohjen e Kosovës nga Serbia. Marrëveshja synonte gjithashtu të bashkonte dhe fuqizonte katër komunave serbe: Mitrovicës së Veriut, Zveçanit, Zubin Potokut dhe Leposaviqit, të cilat ndodhen brenda Kosovës. Serbët etnikë përbëjnë vetëm 5 përqind të popullsisë së Kosovës në krahasim me 90 përqind të shqiptarëve që jetojnë në vend.

Në qendër të mosmarrëveshjes aktuale është Asociacioni i Komunave Serbe në Kosovë. Asociacioni u zbatua siç u nënshkrua në vitin 2015, por më vonë u shpall jokushtetuese nga Gjykata Kushtetuese e Kosovës. Asociacioni do t’u sigurojë komuniteteve serbe të Kosovës kompetenca qeverisëse në bujqësi, shëndetësi, arsim dhe zhvillim ekonomik.

Ndërsa Kosova beson se Asociacioni duhet të modelohet në një strukturë joqeveritare, Serbia këmbëngul se normalizimi duhet të jetë i kushtëzuar nga një asociacion me funksione ekzekutive. Kosova argumenton se Asociacioni do të krijonte një sistem federal, duke i mundësuar kështu Serbisë të vazhdojë ndikimin e saj keqdashës brenda vendit, duke përsëritur në mënyrë efektive shumicën serbe Republika Srpska në Bosnjë dhe Hercegovinë. SHBA-ja ka garantuar Kosovën se Asociacioni  nuk është “minishtet” me shumicë serbe.

Kosova ka akuzuar zyrtarët serbë për ndërhyrje në punët e brendshme të Kosovës. Serbia ka ndërmarrë një fushatë globale për çnjohjen e Kosovës dhe ka kundërshtuar anëtarësimin e saj në OKB. Mosmarrëveshjet e rrezikshme kufitare janë shfaqur për targat e automjeteve dhe dëshmitë e regjistrimit të automjeteve. Kosova refuzoi t’i njohë dokumentet e identitetit dhe targat serbe si përgjigje ndaj refuzimit të Serbisë për të njohur dokumentet e Kosovës. Minoriteti serb i Kosovës bllokoi pikat hyrëse-dalëse, duke e shtyrë KFOR-in të patrullojë kufirin dhe t’i heqë bllokadat.

Procesi i normalizimit mbetet gjithashtu i penguar nga mungesa e njohjes së Kosovës nga disa shtete anëtare të Bashkimit Evropian, përkatësisht Qiproja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja dhe katër anëtarë të NATO-s ( Pesë vendet e BE-së, minus Qiproja). Derisa ka shpresë të ripërtërirë se raundet e fundit të dialogut mund të prodhojnë përparim të prekshëm, shpresat e mëdha mund të shkatërrohen prapë.

Leva e Serbisë mbi Kosovën

Realiteti është se Serbia as nuk është e interesuar dhe as e nxitur të njohë Kosovën. Status quo i lejon Beogradit të vazhdojë të ushtrojë ndikim në komunitetin serbe të Kosovës. Në të vërtetë, Serbia e ka mbyllur Kosovën në një status të ngrirë duke ushtruar presion ndaj vendeve të tjera që ta çnjohin. Në të njëjtën kohë që ajo përfiton sigurinë përmes anëtarësimit të saj në Partneritetin për Paqe të NATO-s dhe pranon ndihmën e huaj nga BE-ja dhe ShBA-ja.

Serbia ka rezistuar të bashkohet me sanksionet perëndimore kundër Rusisë, mbështetëses së saj prej kohësh, lidhur me pushtimin e Ukrainës. Serbia është gjithashtu një vëzhgues në aleancën ushtarake të drejtuar nga Rusia – Organizatën e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) dhe një shtet partner në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik (EAEU), një grup tjetër politik dhe ekonomik i mbështetur nga Rusia.

Përveç kësaj, Serbia dhe Kina kanë pasur një marrëdhënie të ngushtë në vitet e fundit me investimet kineze duke e bërë Serbinë një destinacion kryesor për bizneset kineze. Ekonomia serbe u zgjerua për shkak të fluksit të investimeve kineze. Serbia tani është në qendër të zgjerimit të Iniciativës së Rripit dhe Rrugës (BRI) të Kinës në Evropë. BRI ofron potencial të madh ekonomik për Serbinë dhe shërben si një mjet për të rritur rolin e saj në lidhjen e Lindjes dhe Perëndimit. Qendra për Studime Strategjike dhe Ndërkombëtare e ka përshkruar Serbinë si “spirancën strategjike” të Kinës në Evropë.

Duke pasur parasysh se katër anëtarë të NATO-s nuk e njohin pavarësinë e Kosovës dhe mbështetjen ruse dhe kineze për Serbinë, Kosova duhet të vazhdojë të justifikojë dhe konsolidojë sovranitetin e saj të fituar me vështirësi. Kjo e ka detyruar Kosovën t’i rezistojë përpjekjeve të mëparshme të Serbisë për të inkurajuar të tjerët që ta çnjohin statusin e saj të pavarur, edhe pse Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë vendosi në vitin 2010 se “miratimi i deklaratës nuk ka shkelur asnjë rregull të zbatueshëm të së drejtës ndërkombëtare”.

Thyerja e Stagnimit

A ka ndonjë mënyrë për të dalë nga bllokimi? Po. Merrjani levën Serbisë. ShBA duhet të renditë ndikimin e saj të jashtëzakonshëm diplomatik dhe statusin e privilegjuar në NATO për të inkurajuar mosnjohësit e NATO-s (4 vende) që të heqin dorë nga kundërshtimi i tyre ndaj pavarësisë së Kosovës. Një raport i Qendrës Wilson i vitit 2022 argumenton se, aktualisht, Serbia ruan një ndikim të konsiderueshëm në dialog duke pasur parasysh kundërshtimet e saj ndaj pavarësisë de jure të Kosovës.

Nëse katër vendet mosnjohëse të NATO-s  do të ndryshonin pozicionin e tyre, Kosova mund të përmirësonte përparimin e saj drejt Partneritetit për Paqe dhe anëtarësimit në NATO. Serbia joanëtare e NATO-s do të nxitej të heqë dorë nga kundërshtimet e saj ndaj Kosovës dhe të normalizojë marrëdhëniet. E thënë thjesht, njohja e katër vendeve mosnjohëse të pavarësisë dhe sovranitetit të Kosovës duhet të vijë përpara ose të shkojë paralelisht me normalizimin.

ShBA-ja është anëtari më i rëndësishëm dhe më i fuqishëm i NATO-s pasi siguron pjesën më të madhe të shpenzimeve ushtarake të NATO-s, si dhe ndihmën e sigurisë për Ukrainën. Ajo duhet të përdorë ndikimin e saj për të bërë presion ndaj mosnjohësve të NATO-s që të heqin dorë nga kundërshtimet e tyre dhe të përqafojnë realitetin e një Kosove të pavarur dhe sovrane. Kjo do të minonte përpjekjet e Serbisë për të rindërtuar ndikimin e saj në rënie në Ballkanin Perëndimor dhe do të minonte ndikimin malinj rus dhe kinez në Evropë.

Përveç kësaj, lufta brutale e Rusisë në Ukrainë ka ndryshuar realitetin gjeopolitik në Ballkanin Perëndimor. Një artikull i kohëve të fundit sugjeron se nëse Ukraina do të njihte Kosovën, kjo mund të nxiste katër vendet mosnjohëse, anëtarë të NATO-s për ta njohur Kosovën dhe do ta shpejtonte normalizimin me Serbinë në emër të unitetit transatlantik. Rusia po i bën presion Serbisë që të mos e zgjidhë mosmarrëveshjen e saj me Kosovën pasi normalizimi dhe njohja do t’i zbutnin ndjeshëm përpjekjet e saj të vazhdueshme për të minuar stabilitetin në rajon. Rusia kundërshton një zgjidhje, sepse tensioni dhe paqëndrueshmëria midis Kosovës dhe Serbisë i lejon Kremlinit të maksimizojë ndikimin e tij keqdashës në të gjithë Ballkanin Perëndimor.

Megjithatë, SHBA-ja dhe aleatët e saj nuk mund të bëjnë të gjitha ngarkesat me peshë. Kryeministri Kurti duhet të vazhdojë ndjekjen penale të fushatës së tij për çrrënjosjen e korrupsionit në institucionet vendore të Kosovës dhe mbrojtjen e të drejtave civile serbe dhe objekteve kulturore në Kosovë. Sinjalet e fundit tregojnë se Kosova ka bërë përparim të dukshëm në përmirësimin e transparencës dhe luftimin e korrupsionit. Po kështu, qeveria serbe duhet të mbrojë komunitetet shqiptare brenda Serbisë duke rritur të drejtat pronësore dhe duke lejuar zhvillimin e strukturave shqiptare.

ShBA mund të kundërshtojë Rusinë dhe Kinën në Ballkanin Perëndimor duke përdorur statusin e saj të privilegjuar në NATO për të inkurajuar katërshen mosnjohëse të saj që ta njohë Kosovën. Kjo do ta minonte levën e Serbisë dhe do të ndërtonte momentum drejt normalizimit dhe, në fund të fundit, njohjes formale të Kosovës. Më e rëndësishmja, do të sillte siguri dhe stabilitet në Ballkanin Perëndimor.

Chris J. Dolan është profesor i Studimeve të Inteligjencës dhe Sigurisë në Libanon Valley College dhe dy herë studiues i Fulbright në ShBA, në Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut.

Artikull i publikuar 19fortyfive, përkthyer nga KlanKosova.tv.