Banorët që më parë ishin në anën e separatistëve prorusë po bëhen ideologjikisht më të afërt me Ukrainën, ndërkohë që lufta po vazhdon
Kur rebelët prorusë morën nën kontroll qytetin juglindor të Ukrainës, Sloviansk, 11 vjet më parë, Raisa tha se ajo dhe fqinjët e saj i pritën mirë.
Më 12 prill 2014, qindra burra të armatosur të udhëhequr nga ish-oficeri i inteligjencës ruse, Igor Girkin, hynë fshehurazi në Sloviansk, duke e bërë atë qytetin e parë ukrainas që u pushtua nga separatistët e mbështetur nga Moska.
Ata u përleshën me policinë, ngritën flamurin rus mbi bashkinë e qytetit, ndërtuan barrikada dhe pika kontrolli dhe shpërndanë armë zjarri e hedhës granatash për burrat vendas që dëshironin që Moska të aneksonte rajonin e Donbasit.
Rusia sapo kishte aneksuar Krimenë gjatë një periudhe të paqëndrueshme, që pasoi rrëzimin e presidentit prorus dhe me origjinë nga Donbasi, Viktor Janukoviç, pas një kryengritjeje popullore disamujore në Kiev.
“Nën Janukoviçin, Donbasi kishte shumë privilegje, shumë përfitime”, tha Raisa, 72-vjeçare në pension, që më parë kishte punuar si menaxhere shitjesh, ndërsa mbante biçikletën e saj përpara një dyqani ushqimor në Sloviansk.
Por pas 10 javëve të pushtimit nga separatistët dhe 11 vjetëve luftë, mendimet e saj dhe të shumë njerëzve këtu, kanë ndryshuar plotësisht.
Që nga fillimi i pushtimit në shkallë të plotë nga Rusia në vitin 2022, qindra mijëra ushtarë ukrainas janë vrarë, ndërsa miliona civilë janë zhvendosur, janë lënë pa shtëpi dhe pa punë, në një kohë me krizë ekonomike dhe çmime të larta.
“Tani do t’i kisha qëlluar vetë rebelët”, tha Raisa, duke shtrënguar grushtin.
Raisa nuk tregoi mbiemrin dhe të dhënat personale, sepse ka frikë nga ndëshkimi nga ata që simpatizojnë dhe ndihmojnë Moskën.
Djali i saj po lufton në vijën e frontit që ndodhet vetëm 15 km në lindje të Slovianskut. Vajza e saj ndihmon në përpjekjet për luftë në perëndim të Ukrainës.
Mbesa e saj adoleshente jeton me të dhe mëson nga shtëpia online, për shkak të rrezikut të bombardimeve të përditshme dhe sulmeve me dronë.
“Ajo ëndërron të hyjë në një universitet në Kiev”, tha Raisa.
“Qyteti i sllavëve”
Sloviansk, emri i të cilit do të thotë “qyteti i sllavëve”, grupi etnolinguistik ku bëjnë pjesë ukrainasit dhe rusët, u themelua pothuajse katër shekuj më parë si një fortesë kufitare.
Ai u zhvillua në një qytet industrial me një popullsi prej 50.000 banorësh të punësuar në fabrika, qendra kurative termale, miniera kripe dhe punishte qeramike.
Madje kishte plane për të nxjerrë gaz natyror nga shkëmbinjtë argjilorë, por një projekt i përbashkët me kompaninë “Shell” u pezullua në vitin 2014.
Që nga korriku i vitit 2014, kur forcat ukrainase arritën të rimerrnin kontrollin e qytetit të Slovianskut nga duart e separatistëve prorusë, ky qytet ka marrë sërish një rol thelbësor si një pikë strategjike ushtarake. Ai është bërë pjesë e një zinxhiri mbrojtës, të cilin analistët dhe ushtarakët e quajnë “brezi i fortesave” në rajonin e Donbasit – një rrip mbrojtës që ka penguar dhe ka shkatërruar plotësisht ëndrrën e Moskës për të realizuar një pushtim të shpejtë dhe të plotë të gjithë këtij rajoni që ndodhet pranë kufirit ruso-ukrainas.
Sloviansk, si pikë kyç, ka qenë një nga objektivat më të rëndësishme të ofensivës së madhe të ushtrisë ruse gjatë verës së këtij viti. Megjithatë, kjo përpjekje rezultoi kryesisht e pasuksesshme. Nëpër rrugët e qytetit, nëpër kafene, dyqane apo vende publike, mund të shohësh sot burra të fuqishëm dhe seriozë të veshur me uniforma ushtarake kamuflazhi. Shumë prej tyre kanë tatuazhe që përfaqësojnë simbolet kombëtare ose ato nacionaliste të Ukrainës dhe lëvizin me furgonë, ngjyra e të cilëve përputhet me uniformat që mbajnë.
Në qytet, shitja e alkoolit është e kufizuar rreptësisht, ndoshta si masë për të ruajtur disiplinën dhe përqendrimin e popullsisë në përballjen me realitetin e luftës. Ndërkohë, Sloviansku është i mbushur me palestra për trajnim fizik dhe dyqane që shesin pajisje ushtarake. Kudo nëpër qytet mund të shihen reklama të qarta dhe të drejtpërdrejta, si “Blerje dronësh në çdo gjendje”, që tregojnë se po funksionojnë punëtori të fshehta që riparojnë ose ndërtojnë dronë për përdorim ushtarak.
Këto punëtori mbahen të fshehta, sepse, edhe pse numri i simpatizantëve të Rusisë është zvogëluar ndjeshëm që nga fillimi i pushtimit të plotë, ende ekzistojnë persona që janë të gatshëm të veprojnë si spiunë dhe të raportojnë vendndodhjen e objekteve ushtarake ukrainase te forcat ruse.
Kuptimi i së vërtetës
“Në çfarë gjendje janë shërbimet tona të inteligjencës? Si ka mundësi që nuk janë në gjendje të arrestojnë ata që japin informacione tek armiku?” – pyeti me shqetësim Vasily Petrenko, një mësues në pension, 82-vjeçar, teksa numëronte me gishtat e dorës vendet që, sipas tij, janë goditur në muajt e fundit nga dronë, raketa dhe bomba ajrore.
Sipas të dhënave zyrtare nga shërbimet e sigurisë dhe prokuroria, vetëm gjatë këtij viti janë arrestuar të paktën tre persona të dyshuar si spiunë që bashkëpunonin me rusët.
Petrenko vlerëson se, në mesin e personave të moshës së tij, rreth 40 për qind ende ndajnë bindje proruse – një pjesë e shoqërisë që ndihet nostalgjike për kohën e Bashkimit Sovjetik dhe që jeton me shpresën apo ëndrrën se një ditë trupat ruse do të vijnë për ta “çliruar” rajonin.
“Shtrohen nëpër rrugë, pinë birra dhe pyesin veten, ‘Kur po vijnë? Kur do të vijnë rusët?’” – i tha ai Al Jazeeras, duke u mbështetur në një shkop të vjetër prej druri. “Këta njerëz duhen mbledhur, identifikuar dhe raportuar tek autoritetet”.
Por ndërsa ai fliste, një shpërthim i fuqishëm nga një bombë ajrore e tipit “glide bomb” e ndërpreu bisedën në mes.
Këto bomba, të cilat pasi hidhen nga avionët ushtarakë mund të fluturojnë deri në 70 kilometra larg, kanë nivel shkatërrues të lartë dhe kanë rrënuar tërësisht rrugë të tëra të qytetit, duke e bërë jetën e përditshme pothuajse të pamundur.
“Në këtë situatë, as nuk e di më nëse do të zgjohesh gjallë në mëngjes apo jo,” tha Lydia Bobok, një nënë 37-vjeçare me dy fëmijë të vegjël, gjatë një interviste në një park pranë një monumenti të vjetër sovjetik, të ndërtuar për nder të nënave të ushtarëve të rënë në luftë.
Sipas saj, këto shpërthime, pavarësisht frikës që shkaktojnë, kanë shërbyer si një “zgjim i vërtetë” për ata banorë që më parë kishin mendime proruse.
“Njerëzit nuk kanë më nevojë të shohin propagandën televizive të Rusisë apo të dëgjojnë politikanët e saj që dikur dilnin në televizionet ukrainase. Mjafton të hedhin një sy rreth e rrotull dhe të shohin se çfarë po ndodh më të vërtetë. Nuk ka më dyshime. Gjithçka është bërë e qartë”, tha ajo.
“Ajo që ka ndryshuar është vetë thelbi, njerëzit kanë kuptuar realitetin”, shtoi Lydia me një zë të qetë, por të bindur.
Megjithatë, një pjesë e banorëve me të cilët gazetarët e Al Jazeeras u përpoqën të bisedonin, refuzuan të flisnin për çështjet politike apo për luftën. Ata përgjigjeshin me një shprehje të shkurtër dhe të njëjtë: “Nuk di asgjë për politikën. Jam duke jetuar jetën time”.
“Pranvera ruse”
Sloviansk gjithashtu ka qenë skenë e një përpjekjeje të madhe të propagandës ruse për të nxitur ndjenja antiukrainase dhe për të krijuar tensione të mëdha emocionale.
Më 12 korrik 2014, televizioni rus Channel One, që është në pronësi të shtetit rus, transmetoi një intervistë tronditëse me një grua që identifikohej si “refugjate nga Sloviansku”.
Në intervistën e saj, ajo pretendonte se ushtarët ukrainas kishin kryer një akt mizor: kishin “kryqëzuar” një djalë trevjeçar përpara syve të nënës së tij, e cila ishte e martuar me një rebel separatist.
Ajo deklaroi se “nëna e pa fëmijën tek rridhte gjak derisa vdiq”, duke shtuar se ushtarët “e kishin prerë trupin e djalit që ai të vuante më shumë”.
Megjithatë, gazetari që ndodhej në Sloviansk pikërisht atë ditë kur u transmetua intervista, nuk mundi të gjente asnjë provë apo dëshmi për këtë ngjarje të tmerrshme. Edhe mediat e pavarura ruse, si Novaya Gazeta dhe TV Rain – të cilat veprojnë nga jashtë për shkak të presioneve nga regjimi rus – shkuan në qytet për të hetuar, por nuk gjetën asgjë që të mbështeste pretendimet e bëra në televizionin rus.
Gjatë një vizite të mëparshme, gjatë pushtimit nga separatistët, gazetari i Al-Jazeeras pa turma vendasish që mbushnin qendrën e qytetit dhe brohorisnin rebelët që ishin ulur mbi “trofetë” e tyre – disa mjete të blinduara të kapura nga forcat ukrainase.
Ata flisnin vazhdimisht për “Pranverën ruse”, një term i shpikur nga Kremlini pas kryengritjeve të “Pranverës arabe” në vitin 2011. Ky term nënkuptonte aneksimin “e pashmangshëm” të rajoneve ukrainase rusishtfolëse në lindje dhe jug.
Njëmbëdhjetë vjet më vonë, “heroi” i parë i “Pranverës ruse”, separatisti Girkin, po vuan një dënim me katër vjet burgim për “ekstremizëm”, pasi kritikoi Kremlinin.
Në vitin 2022, një gjykatë në Hagë e dënoi Girkinin në mungesë me burgim të përjetshëm për rolin e tij në rrëzimin e një avioni pasagjerësh malajzian më 17 korrik 2014 mbi Ukrainë, ku humbën jetën 298 pasagjerët.
Sot, duket se Sloviansk e ka zgjedhur anën e Ukrainës.
“Sloviansk ka qenë, është dhe do të jetë pjesë e Ukrainës”, tha Boris, një oficer ushtarak që u rekrutua pasi iku nga pjesa e pushtuar nga Rusia në rajonin jugor të Khersonit në vitin 2022. Edhe ai kërkoi që mbiemri i tij të mos publikohej nga frika e hakmarrjes nga rebelët pro-Moskës apo spiunët.
“Fakti që ishte djepi i separatizmit nuk do të thotë më asgjë”, shtoi ai me një buzëqeshje të vogël.
