Rivalitetet gjeopolitike dhe konfliktet e armatosura vunë një presion gjithnjë e në rritje mbi rendin detar global në vitin 2025, duke prishur rrugët kryesore të transportit detar, duke rritur kostot dhe duke riformësuar modelet tregtare, thonë ekspertët detarë dhe organizatat ndërkombëtare.
Tensionet e shtuara vazhduan të prishin lundrimin nëpër rajone të shumta detare, përfshirë Detin e Kuq dhe Karaibet, ndërsa rreziqet e ndërprerjeve u shfaqën edhe rreth Ngushticës së Hormuzit, një arterie kritike për tregtinë globale të naftës, tha OKB-ja për Tregtinë dhe Zhvillimin (UNCTAD) në raportin e saj të Rishikimit të Transportit Detar 2025.
Raporti thotë se transporti detar global, i cili transporton më shumë se 80% të tregtisë botërore, u vu nën presion në rritje, ndërsa rritja e brishtë, kostot në rritje dhe pasiguria rënduan mbi sektorin.
Raporti theksoi gjithashtu se pas një rritjeje modeste prej 2.2% në vitin 2024, tregtia detare pritet të ngadalësohet në vetëm 0.5% në vitin 2025, duke paralajmëruar se tensionet politike, ndryshimi i modeleve tregtare dhe korsitë e rikonfiguruara të transportit detar po riformësojnë gjeografinë e tregtisë detare.
“Ishte një vit shumë i vështirë për të gjitha operacionet detare globale – jo vetëm për transportin detar – por për të gjitha operacionet tregtare në oqeanet e botës”, tha për Anadolu Elisabeth Braw, një bashkëpunëtore e lartë në Iniciativën e Sigurisë Transatlantike të Këshillit Atlantik në Qendrën Scowcroft për Strategji dhe Siguri.
Deti i Kuq detyron ndryshimin e itinerarit global
Deti i Kuq, një korridor jetësor që lidh Evropën dhe Azinë nëpërmjet Kanalit të Suezit, ishte ndër më të goditurit, ndërsa konfliktet ndërprenë transportin detar global.
Pas luftës së Izraelit në Gaza në tetor 2023, grupi Huthi i Jemenit shënjestroi anije tregtare të lidhura me Izraelin, Shtetet e Bashkuara dhe Mbretërinë e Bashkuar, duke prekur anijet kontejnerë, si dhe transportuesit e naftës, gazit natyror të lëngshëm (LNG) dhe grurit.
Sipas UNCTAD, anijet që dikur kalonin Detin e Kuq brenda disa ditësh u detyruan të ndryshonin itinerar për javë të tëra rreth Kepit të Shpresës së Mirë pranë Afrikës së Jugut.
Devijimet e zgjatura i rritën çmimet e mallrave dhe rritën paqëndrueshmërinë, duke i lënë zinxhirët e furnizimit më të brishtë dhe ndërprerjet e porteve më kronike.
Ridrejtimi i rrugëve e çoi vëllimin e transportit detar ton-milje në një rekord prej 6% në vitin 2024, gati tre herë më shpejt se rritja e vëllimit të tregtisë, sipas UNCTAD.
Trafiku përmes Kanalit të Suezit ra ndjeshëm, duke operuar rreth 70% nën nivelet mesatare të tonazhit të regjistruara në vitin 2023, shtoi raporti.
Një konflikt i shkurtër midis Iranit dhe Izraelit në qershor 2025 rriti shqetësimet në lidhje me ndërprerjet në pikat e bllokimit detar, me vëmendje të veçantë në Ngushticën e Hormuzit, e cila trajton rreth 11% të tregtisë globale detare dhe një të tretën e eksporteve globale të naftës me transport detar, tha raporti.
Braw tha se transporti global i anijeve u përshtat me realitetin e ri.
“Transporti global i lidhur me perëndimin është përshtatur me faktin që nuk kalon më nëpër Detin e Kuq dhe Kanalin e Suezit, dhe në vend të kësaj ata kalojnë përreth Kepit të Shpresës së Mirë”, tha ajo, duke shtuar se rruga më e gjatë do të thotë më shumë karburant, më shumë kosto dhe më shumë emetime karboni.
Ndryshimi i dha gjithashtu një goditje financiare Egjiptit, shtoi ajo.
“Autoriteti i Kanalit të Suezit dhe Egjipti kanë humbur sasi të mëdha të ardhurash për shkak të trafikut përmes Detit të Kuq dhe Kanali i Suezit ka rënë ndjeshëm”, tha Braw.
Ndërsa sulmet e Houthi-t u lehtësuan pas një armëpushimi në Gaza, Braw shprehu skepticizëm në lidhje me një rikthim të plotë të trafikut.
“Disa anije mund të kthehen në Kanalin e Suezit, por nuk do të shohim të njëjtën sasi trafiku që pamë para fillimit të sulmeve – jo së shpejti”, tha ajo.
Deti i Karaibeve
Në Detin e Karaibeve, veprimet e SHBA-së kundër anijeve të lidhura me Venezuelën kanë ngritur alarm midis ekspertëve detarë.
Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, shpalli një “bllokadë totale dhe të plotë” të cisternave të naftës të sanksionuara që hyjnë ose dalin nga Venezuela, me tensionet që u përshkallëzuan më 10 dhjetor, kur forcat amerikane sekuestruan një cisternë të sanksionuar pranë bregdetit të Venezuelës. Venezuela e dënoi këtë veprim si “pirateri ndërkombëtare”.
Braw tha se, ndërsa avokatët e Pentagonit mund t’i kenë miratuar operacionet, justifikimi ligjor nuk përkthehet domosdoshmërisht në mençuri strategjike.
“Sulmet ndaj anijeve të peshkimit venezueliane dhe më pas ndaj cisternave në hije venezueliane, janë vërtet të rrezikshme nga perspektiva e rendit global detar”, tha ajo. “Kjo sinjalizon se nëse je një vend i fuqishëm, ose nëse je një vend që ka pushtetin në një organ të caktuar, mund të sillesh në një mënyrë që nuk është e dobishme për rendin global detar.”
Ajo theksoi gjithashtu rrezikun e sulmeve hakmarrëse ndaj anijeve me flamur amerikan.
Deti i Zi mbetet një zonë rreziku
Pasiguria detare u intensifikua gjithashtu në Detin e Zi, një korridor kyç për drithërat, naftën dhe produktet e naftës që ndahet nga shumë vende, përfshirë Rusinë dhe Ukrainën.
Lufta Rusi-Ukrainë vazhdoi të prishte transportin detar, me sulme ukrainase ndaj anijeve dhe aseteve energjetike të lidhura me Rusinë, ndërsa Rusia shënjestroi infrastrukturën portuale të Ukrainës, duke dëmtuar anijet tregtare dhe duke penguar operacionet.
Analistët paralajmërojnë se përdorimi në rritje i flotave në hije – anije të plakura me pronësi dhe sigurim të paqartë – përbën një rrezik shtesë.
Sipas të dhënave nga Kpler, një firmë të dhënash në kohë reale që gjurmon transportin global të mallrave dhe transportin detar, rreth 3,240 anije tani operojnë si pjesë e flotës në hije. Një raport i vitit 2024 zbuloi se një aktivitet i tillë është rritur me 2,800% që nga viti 2022, duke u rritur nga një praktikë e vogël në deri në 13% të kapacitetit global të cisternave.
“Çdo anije në hije që lundron në oqeanet e botës përbën rrezikun e një derdhjeje nafte, ose në rastin e anijeve cisternë të naftës… ato përbëjnë rrezik aksidentesh, sepse maskojnë lëvizjet e tyre dhe janë padyshim të vjetra”, tha Braw.
Ajo tha se sulmet e fundit të Ukrainës ndaj anijeve cisternë në hije të lidhura me Rusinë synonin të frenonin të ardhurat e Moskës nga nafta, por e përshkroi zhvillimin si të rrezikshëm për rendin detar global.
Erozioni i normave detare
Braw tha se viti 2025 shënoi rënie të respektimit të normave globale detare.
“E vetmja mënyrë që të kemi transport detar global funksional dhe aktivitete të tjera tregtare në oqeanet e botës, përfshirë shtratin e detit, është nëse kemi rregulla që vendet dhe kompanitë i nënshkruajnë dhe më pas i zbatojnë”, tha ajo.
Ajo vuri në dukje dobësimin e pajtueshmërisë me Konventën e Kombeve të Bashkuara mbi Ligjin e Detit (UNCLOS), duke përmendur “ngacmimet e vazhdueshme detare nga Kina në Detin e Kinës Jugore” dhe një vendim të SHBA-së për të lejuar minierat në det të thellë në ujërat ndërkombëtare.
“Kjo mund të ketë pasoja vërtet negative sepse vendet e tjera mund të thonë, në atë rast, as ne nuk do t’i përmbahemi UNCLOS-it, dhe pa UNCLOS, oqeanet e botës thjesht do të bëhen shumë të rrezikshme”, tha ajo.
Ndërsa organet ndërkombëtare mund të ndërmarrin hapa të kufizuar, Braw tha se sistemi global detar në fund të fundit varet nga respektimi i angazhimeve të tyre nga shtetet.
“Sepse që rendi global detar të funksionojë, vendet thjesht duhet të tregojnë angazhimin e tyre ndaj tij”, tha ajo. “Nuk ka polici globale detare, nuk ka asnjë organ global zbatues.”
Duke parë përpara, ajo tha se pret që viti i ri të jetë edhe më “i trazuar”./ AA.
© SYRI.net
