Bota ende ka nevojë për një polic – shpresojmë që SHBA nuk e lë punën

Shkruan: Simon Tisdall

Udhëheqja globale amerikane mori një goditje serioze javën e kaluar. Politikanët dhe ekspertët në të dy anët e Atlantikut u vunë në radhë për të dënuar pushtimin katastrofik të Irakut të Xhorxh W Bush dhe Tony Blair 20 vjet më parë. Në të njëjtën kohë, Kongresi lëvizi për të shfuqizuar aktin e fuqive të luftës që i mundëson një presidenti amerikan të nisë ndërhyrjet ushtarake jashtë vendit.

Ndërkohë, në Moskë, Xi Jinping, duke u bashkuar me kukullën e tij ruse, Vladimir Putin, propozoi një rend të ri global për të zëvendësuar modelin e udhëhequr nga SHBA-ja që prej pas vitit 1945. Diktatori de fakto i Kinës po ofron bujarisht “të qëndrojë roje” mbi planetin. Në botën e re të guximshme të Xi-së, nënshtrimi dhe mbikëqyrja zëvendësojnë tronditjen dhe frikën. Demokracia zë një vend të dytë.

Fakti që Iraku ishte një autogol katastrofik dhe i shmangshëm nuk është më i diskutueshëm. Paralajmërimet e shumta paraprake nuk u përfillën. Megjithatë, në mënyrë të ngjashme miope janë përpjekjet e sotme, nga e djathta ekstreme dhe e majta, për të përdorur atë debakël për të diskredituar ndërhyrjen e udhëhequr nga SHBA-ja në përgjithësi dhe për të festuar rënien pasuese të ndikimit amerikan.

Lindja e Mesme tregon se çfarë ndodh kur SHBA-të shkëputen ose heqin kujdesin e saj. Tërheqja e Irakut në vitin 2011 parashikoi një dekadë terrori dhe lufte civile në Siri, aleatët iranianë që kryenin trazira, aleatët e dikurshëm sauditë në një zbavitje vrasjesh në Jemen, Afganistani i zhytur në tradhti dhe mjerim dhe Izrael-Palestinë në kaos pa timon.

“Çfarë do të kishte ndodhur nëse SHBA-ja nuk do të vepronte pasi Sadam Husseini pushtoi Kuvajtin në vitin 1990?”, pyeti kohët e fundit analisti veteran Bill Schneider. “Me shumë mundësi, asgjë”. Pasi Evropa ngriu nga tmerri, SHBA-së i ra në dorë të udhëheqin një koalicion për t’i dhënë fund luftës në Bosnje.

“Kur ndodhën mizoritë në Kamboxhia, Ruanda, Kongo dhe Darfur, e gjithë bota – përfshirë SHBA-në – mbyllën sytë. Pra nuk u bë asgjë. Rezultati ishte gjenocidi”, argumentoi Schneider.

Kësaj liste mund t’i shtohet Siria, ku Barack Obama, i djegur nga Iraku, nuk arriti të ndërhynte në vitin 2013 për të ndaluar përdorimin e armëve të shkatërrimit në masë nga regjimi i Asadit. Sa ironike është kjo?

Me sa duket, SHBA-ja shpesh ngatërrohet. Megjithatë, kritikët e “hegjemonisë” amerikane, me të meta të thella, egoiste dhe arrogante edhe pse padyshim që është, a besojnë vërtet se ngacmuesit autokratikë si Xi apo kriminelët e luftës si Putini do të bënin një punë më të mirë si polic global?

Në mënyrë ideale, sigurisht, një polic nuk duhet të jetë i nevojshëm. Por, për fat të keq, nuk është kështu bota. Një Këshill i Sigurisë i OKB-së i ndarë përjetësisht nuk mund të zbatojë rregullat dhe traktatet e veta. Organizatat rajonale si BE-ja, Bashkimi Afrikan dhe ASEAN u mungon fuqia e fortë kur gjërat shpërbëhen.

Evropa ka performuar më mirë se sa pritej ndaj Ukrainës. Por pa ndërhyrjen e presidentit amerikan Joe Biden dhe pothuajse 77 miliardë dollarë ndihmë amerikane, Ukraina do të kishte humbur luftën deri më tani. Për të gjitha bisedat për autonominë strategjike, Brukseli, si zakonisht, pyeti Uashingtonin për një drejtim. Gjermania refuzoi të furnizonte Kievin me tanke nëse Biden nuk e bënte këtë i pari.

Një mister i qëndrueshëm është pse Putini, pasi pushtoi pjesë të Ukrainës në vitin 2014, nuk filloi pushtimin e tij të gjithanshëm gjatë kohës që Donald Trump ishte president. Duke pasur parasysh pandjeshmërinë e Trump ndaj qëndrimit të tij në Kremlin, fobitë e tij anti-Evropë dhe anti-NATO dhe ideologjinë e tij të ricikluar “Amerika së pari”, Putini mund t’i kishte shpëtuar.

Ai ende mundet, nëse Trump rizgjedhet. Dyshimet në lidhje me rolin botëror të Amerikës shtohen nga ringjallja e izolacionizmit të epokës Maga – një shqetësim në rritje për Ukrainën dhe demokracitë perëndimore. Si Trump ashtu edhe guvernatori i Floridës, Ron DeSantis, favoritët e përbashkët për nominimin presidencial republikan në vitin 2024, duan të shkurtojnë mbështetjen për Kievin – ashtu si 40% e votuesve të mundshëm republikanë.

Asnjëri prej tyre nuk ndan pikëpamjen e Bidenit se konflikti është pjesë e një lufte më të gjerë për demokraci. Asnjëri nuk mendon se është një interes jetik i SHBA-së. Trump, në mënyrë absurde, pretendon se do t’i jepte fund luftës në “një ditë” duke e detyruar Ukrainën ta dorëzonte tokën.

Për DeSantis, është thjesht një “mosmarrëveshje territoriale” ose, për të cituar Neville Chamberlain, një “zënkë në një vend të largët, mes njerëzve për të cilët ne nuk dimë asgjë”. DeSantisi gjendur nën kritika, që atëherë është tërhequr pak.

Ndjenjat izolacioniste megjithatë po rriten mes republikanëve, prej të cilëve tre të katërtat mbështesin ose Trumpin (40%) ose DeSantis (36%), sipas një sondazhi të CNN. Vetëm 9% thanë se politika e jashtme ishte një përparësi kryesore.

Një ndarje e qartë po hapet midis kandidatëve kryesorë dhe atyre që janë të etur për luftë, si ish-zëvendëspresidenti Mike Pence, ish-ambasadorja e OKB-së Nikki Haley dhe ish-sekretari i shtetit Mike Pompeo. Të gjithë mbështesin pamjen e gjerë, reganeske të “qytetit të ndritshëm mbi një kodër” të lidershipit global të SHBA-së. Të gjithë janë të mbërthyer në shifrat e vetme në sondazhe.

“Donald Trump është shumë gjëra, por ai nuk është një republikan Reagan”, shkroi analisti Ben Jacobs, duke ndarë një një fjalim të gjatë kritikues të fundit të Trumpit. “Fjalimi i tij përfaqësonte një kthim drejt një Republikanizmi të para Luftës së Dytë Botërore, me doza populizmi dhe paleokonservatorizmi”. Pyetja e madhe, argumentoi Jacobs, ishte se sa vendimtar mund të jetë izolacionizmi i parë i Amerikës në vitin 2024.

Ndarjet republikane me afrimin e zgjedhjeve janë një mundësi për Biden – dhe për Xi dhe Putin gjithashtu. Binjakët e tmerrshëm do të shpresojnë të mbizotërojnë izolacionistët e stilit Trump – dhe do të përdorin gënjeshtra dhe dezinformata për t’i ndihmuar, si në vitin 2016. Demokratët, duke mbështetur udhëheqjen tradicionale globale të SHBA-së të pasluftës, do të shpresojnë të kapin qendrën politike.

Megjithatë, ndarja e botës nga Biden në demokraci liridashëse dhe autokraci shtypëse është shumë e thjeshtë për të përballuar sfidat e ardhshme. Një botë shumëpolare dhe një ekuilibër më i barabartë i pushtetit – i cili nuk dominohet dhe shtrembërohet nga superfuqitë dhe diktatorët – duhet të jetë qëllimi i shekullit të 21-të. Nuk është vetëm më e drejtë, është edhe më e sigurt.

Kjo nuk do të thotë se ndërhyrja perëndimore e udhëhequr nga SHBA-ja, nën rubrikën “përgjegjësia për të mbrojtur” e OKB-së, duhet të braktiset si një politikë e zgjidhjes së fundit. Një botë përherë e çrregullt do të ketë nevojë gjithmonë për zgjidhjen e problemeve dhe paqebërësit.

Më mirë Amerika sesa Xi, Putin dhe të ngjashmit e tyre.

Simon Tisdall është një komentator i çështjeve të jashtme. Ai ka qenë një shkrimtar për punë të jashtme, redaktor për punë të jashtme dhe redaktor amerikan për Guardian.