Me integrimin e Ballkanit Perëndimor në NATO dhe afrimin drejt Bashkimit Evropian (BE), edhe pse me dhimbje, duket se vendet e ish-Jugosllavisë po i tejkalojnë paragjykimet dhe armiqësitë e ndërsjella të njohura nga vitet ’90 të shekullit XX dhe po nisin bashkëpunim në fushat e historisë, kulturës, etimologjisë dhe gjuhësisë – diçka që ishte e paimagjinueshme para 20 vjetësh.
Serbia dhe Republika e Maqedonisë së Veriut kanë nënshkruar një marrëveshje për promovimin e përbashkët të gjuhëve të tyre dhe po punojnë së bashku për digjitalizimin në Arkivat e Jugosllavisë. Beogradi dhe Shkupi kanë shkuar edhe më tej dhe kanë filluar testime të ADN-së të familjeve nga të dy anët e kufirit.
Si të ishin tejkaluar paragjykimet historike dhe të ishte krijuar ngadalë një atmosferë bashkëpunimi në Ballkan që prej kohësh nuk ekziston, madje edhe në fusha kaq të ndjeshme si hulumtimi i gjuhës, historisë dhe identitetit kulturor.
“Pikërisht në shembullin e trashëgimisë së dyfishtë, të së kaluarës së përbashkët gjuhësore dhe të qëndrimit ndaj trashëgimisë letrare, identifikohen më së miri vlerat evropiane dhe perspektivat e marrëdhënieve të mira fqinjësore.”
Jo, ky nuk është një citat nga Parlamenti Evropian apo ndonjë organizatë ndërkombëtare joqeveritare – ky është qëndrimi i Ministrisë së Kulturës së Serbisë.
Por, a është situata vërtet kaq optimiste? Vlen të pyetet pse Serbia po kryen hulumtime mbi prejardhjen gjenetike pranë kufirit me Bullgarinë dhe Maqedoninë e Veriut (ku historikisht kanë jetuar bullgarë), e jo, për shembull, në zonat e Shumadisë dhe Pomoravljes, ku, duke pasur parasysh zhvillimin historik dhe karakteristikat etnografike, do të ishte shumë më e lehtë të ndiqej prejardhja e popullsisë.
Deklarata e cituar e Ministrisë së Kulturës së Serbisë është në fakt një përpjekje për t’iu kundërvënë reagimit të ashpër të Kroacisë pas miratimit të Ligjit për trashëgimi kulturore (në fund të vitit 2021), me të cilin parlamenti në Beograd e shpalli letërsinë e Dubrovnikut si “të përbashkët”, pra, serbe!
A reagoi Zagrebi tepër ndjeshëm, apo diçka (ende) është e kalbur në Ballkan?
Pas “digjitalizimit” të historisë dhe gjuhësisë fshihet diçka tjetër – shumë më e rrezikshme.
Ashtu si fotografia, data dhe vendi i lindjes, ngjyra e syve dhe emri përcaktojnë identitetin formal të individit, po ashtu gjuha, historia, kultura dhe vlerat ndërtojnë identitetin e një kombi. Lëshimi i dokumenteve personale false, profileve të rreme në rrjetet sociale dhe në bankat elektronike quhet vjedhje identiteti. Ky është një veprim i dënueshëm me ligj në Evropë dhe më gjerë, pasi vjedhja e identitetit mund të çojë në vjedhjen e pronës së viktimës, madje edhe të trashëgimisë së saj. Dhe në sferën digjitale është relativisht e lehtë.
Kështu ndodh edhe me kombet. Përvetësimi i kulturës, historisë dhe gjuhës së fqinjit është në të vërtetë vjedhje e identitetit të tij kombëtar. Frika nga një vjedhje e tillë shpjegon reagimin e ashpër të Kroacisë, e cila kërcënoi se do të bllokojë negociatat e Serbisë për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Këmbëngulja e Sofjes për të mos i dhënë dritë jeshile Shkupit për negociatat e anëtarësimit në BE ndoshta mund të shpjegohet në një mënyrë të ngjashme, derisa të zgjidhen çështjet e diskutueshme historike.
Sigurisht që ka zgjidhje. Mbretëria e Bashkuar dhe Bullgaria, për shembull, megjithëse me hezitim, i kthyen Greqisë dokumente dhe artefakte që i konsideronin të fituara ligjërisht, por që ishin nxjerrë nga Greqia pa dijeninë apo kundër vullnetit të popullit dhe qeverisë greke.
A janë të gatshme Serbia dhe Maqedonia e Veriut të bëjnë të njëjtën gjë? Sepse kur shkenca përdoret për qëllime të pandershme dhe imorale – rezultati është një Frankenshtajn.
BE-ja nuk duhet ta lejojë një gjë të tillë, e aq më pak ta financojë atë.
Marrë nga: direktno.hr
