Shkruan: Ali Hertica
Shtetei i brisht nga problemi në zgjidhje që zgjodhi duke analizuar konceptin e’shtetit të brishtë’, që kemi sot, ka krijuar më shumë probleme sesa ka zgjidhur.
Shtetet e brishta krijohen nga tre faktorë, prapambetja politike dhe moszhvillimi socio-ekonomik, ndërhyrja e huaj si trafikimi i armëve dhe qenieve njerëzore dhe ndryshimi i klimës. Anan argumentoi se zgjidhja qëndron në krijimin e institucioneve efektive dhe të qëndrueshme (shtetërore); ai nuk i sheh zgjedhjet demokratike si kusht dhe sigurisht jo si zëvendësim për zhvillimin e institucioneve shtetërore. Së fundi, ai bëri thirrje për njohje më të madhe të problemit të shteteve të brishta, nënvizoi rëndësinë e parandalimit dhe mbrojti përpjekjet e koordinuara dhe afatgjata ndërkombëtare për të reduktuar brishtësinë.Termi “shtete të brishta” daton në fillim të viteve 2000,përshkruhen më së miri si kombe ku shtetit i mungon as vullneti, as aftësia për t’u ofruar qytetarëve të tij shërbimet më elementare”.Termi shtet i brishtë është dëshmuar i dobishëm në botën e gjeopolitikës për të legjitimuar ndërhyrjet në vende të tilla.Gjatë viteve 2000-2025, koncepti i shtetit të brishtë shërbeu përafërsisht dy qëllime. Para së gjithash, termi funksionoi në botën në zhvillim si një korrigjim i kursit të vitit 2000-2025. Koncepti prezantoi privimin politik si një faktor shpjegues për varfërinë e vazhdueshme, përveç qasjes më të zakonshme apolitike dhe teknike ndaj konceptit të zhvillimit.Së dyti, në botën e gjeopolitikës, termi shtet i brishtë ka rezultuar i dobishëm për të legjitimuar dhe drejtuar ndërhyrjet në vende të tilla. Supozimi ishte se mbikëqyrja e rreptë nga komuniteti ndërkombëtar mund t’i jepte një shtysë të konsiderueshme institucionalizimit dhe demokratizimit lokal. Nga njëra anë, kjo përfshinte ndërhyrje dypalëshe – veçanërisht nga Shtetet e Bashkuara – në vende si Afganistani dhe Iraku. Nga ana tjetër, ai kishte të bënte me ndërhyrjet shumëpalëshe në pjesë të Afrikës Sub-Sahariane në formën e misioneve shumëdimensionale të paqes.
Bashkëpunimi zhvillimor dhe gjeopolitika gjetën baza të përbashkëta në përdorimin e termit shtete të brishta si një spirancë për një agjendë gjithëpërfshirëse ndërkombëtare të ndërtimit të paqes dhe shtetndërtimit që synonte të promovonte sundimin e ligjit, demokracinë dhe tregjet e lira në mbarë botën. Megjithëse korrigjimi “politik” ishte urgjentisht i nevojshëm, futja e konceptit të shtetit të brishtë më pas shkaktoi më shumë probleme sesa zgjidhi. Tre problemet kryesore, të cilat i trajtoj më poshtë, janë: 1) vendosja e shtetit në piedestal si fajtori kryesor i brishtësisë; 2) përcaktimi i gjendjes së brishtë si skenë unike e krimit; dhe 3) paqartësia në marrëdhëniet shkak-pasojë ndërmjet faktorëve që krijojnë brishtësi.
1) Shteti si fajtori kryesor i brishtësisë?
Në përkufizimin e tij të lartpërmendur, Anan qartazi e vendosi fajin për brishtësinë mbi shtetin; ai flet kështu për “kombet ku shtetit i mungon […]”.3 Sipas tij, shteti ose është i brishtë me qëllim (i mungon vullneti politik për të reformuar), ose shteti nuk mund të mos jetë i brishtë (i mungon aftësia për t’i shpëtuar brishtësisë).Këtu ka një sërë gabimesh konceptuale. Si fillim, shteti si ent nuk ka zotësi për të vepruar. Me pak vullnet të mirë, dikush mund ta kapërcejë këtë,ndoshta nënkupton qeverinë ose autoritetin e një vendi që ka aftësinë për të vepruar.
2) Gjendja e brishtë si skenë krimi
Gjithsesi, e gjithë kjo e lë të paprekur problemin thelbësor, domethënë që të tregosh shtetin si rrënjë të gjithë brishtësisë, e liron pjesën tjetër të botës nga çdo përgjegjësi. Megjithatë, kjo përgjegjësi sigurisht që ekziston. Konsideroni dekadat e të bërit biznes të Perëndimit me regjime të shumta autoritare që shpesh janë burime të paqëndrueshmërisë së brendshme dhe rajonale .Konsideroim gjithashtu rolin e Perëndimit si klienti kryesor për tregtinë globale të drogës, si furnizues i të gjitha llojeve të armëve dhe si ndërmjetës, bankier dhe mikpritës i kryekomandantëve, autokratëve dhe politikanëve të tjerë plaçkitës. Korrupsioni dhe qeverisja e keqe shpërblehen vetëm nëse të ardhurat mund të përdoren diku ku nuk keni bërë të njëjtën rrëmujë si në shtëpi.
3) Pasiguria për faktorët që krijojnë brishtësinë
Së fundi, ka mungesë të njohurive të mjaftueshme konceptuale dhe empirike për natyrën e shteteve të brishta për të formuar politika të përgjegjshme. Nëse problemi janë shtetet e brishta, atëherë dikush do të mendonte se faktorët që në fakt e bëjnë një shtet të brishtë do të ishin hulumtuar mirë. Me fjalë të tjera, në çfarë sasie dhe në çfarë përbërje bëjmë.Megjithatë, një “teori e brishtësisë” nuk ekziston, dhe gjithashtu është dëshmuar e pamundur sepse ka shumë variabla në lojë. Kjo do të thotë se listat e shteteve të brishta – të tilla si Indeksi i Shteteve të Dështuara të Fondit për Paqen (tani: Indeksi i shteteve të brishta) – janë kryesisht përshkruese në vlerë sesa analitike, që do të thotë se atyre në fakt u mungon mbështetja e shëndoshë e politikave.Nëse ‘shtetet e brishta’ do të kishin mbetur thjesht një term politik për të mobilizuar më shumë burime zhvillimi në favor të vendeve në konflikt, mungesa e njohurive të lartpërmendura do të kishte qenë e kapërcyeshme. Por ky nocion gjithashtu u bë baza e agjendës së paqes dhe shtetndërtimi i vendit Kjo axhendë përfshin shumë iniciativa diplomatike, misione ushtarake dhe paqeje, si dhe miliarda në programe zhvillimi.
Dikur një shtet i brishtë duket se ka më shumë gjasa të jetë kështu
Kombinimi i zvogëlimit të brishtësisë ndaj shtetit, lirimi i nënkuptuar nga pjesa tjetër e botës nga përgjegjësia dhe mungesa e mbështetjes empirike për një teori të brishtësisë si bazë për ndërhyrjet ndërkombëtare, ka çuar në një problem të mprehtë. Pavarësisht dy dekadave të ndërhyrjeve ushtarake, misionet paqeruajtëse të OKB-së (të cilat kanë qenë të suksesshme në mbylljen e përkohshme të armëve, por nuk synojnë të krijojnë zhvillim afatgjatë), miliarda ndihma zhvillimore dhe konferenca të panumërta ndërkombëtare, numri i shteteve të brishta dhe shkalla e brishtësisë në mbarë botën pothuajse nuk janë ulur. Dikur një gjendje e brishtë, gjithmonë një gjendje e brishtë, duket më e mundshme të jetë kështu.Kjo sugjeron se dobia e shtetit të brishta si një busull politikash ka qenë e kufizuar. Madje, dikush mund të argumentojë se të metat e lartpërmendura në konceptin e “shteteve të brishta” i kanë lejuar vendet perëndimore të ndërmarrin ndërhyrje që nënvlerësuan kontributin e tyre ndaj brishtësisë, dhe për të cilat ata vështirë se mbaheshin përgjegjës në të njëjtën gjendje të brishtë (për shembull, për cilësinë e rezultateve dhe pasojat e ndërhyrjeve të tyre). Agjenda e stabilizimit – si pasardhëse e agjendës së shteteve të brishta – vuan kryesisht nga të njëjtat probleme.
